Prijsstijgingen doorrekenen, kan dit zomaar?

Aanpassing van (stijgende) prijzen na het sluiten van de overeenkomst

Verschillende sectoren worden nu al bijna 2 jaar geteisterd door toeleveringsproblemen en aanzienlijke prijsstijgingen.

Fabrikanten en groothandelaars rekenen de prijsstijgingen van grondstoffen, transport en basisproducten vaak volledig door, waardoor aannemers en verkopers aan het einde van de distributieketen onder druk komen te staan.

De impact van prijsstijgingen kan wel gedeeltelijk worden beperkt door de geldigheidsduur van offertes te beperken en ook goede afspraken te maken met de eigen leveranciers over de prijsvastheid, maar vooral bij contracten met lange leveringstermijnen of met periodieke leveringen van goederen of diensten, biedt dat niet steeds een oplossing.

Kan een prijsstijging nog worden doorgerekend nadat de overeenkomst al definitief tot stand is gekomen? Kan de klant zich daartegen verzetten?

1. Algemene principes en aandachtspunten

• Als niets in de overeenkomst (of de algemene voorwaarden) wordt voorzien om prijsstijgingen te kunnen doorrekenen, zal een wijziging van de prijs in principe ook niet meer kunnen.
  De aannemer of verkoper zal de overeenkomst moeten uitvoeren tegen de overeengekomen prijs en draagt het risico van de prijsstijgingen.

• Een aanpassing van de prijs zal nooit volledig afhankelijk kunnen gesteld worden van een eenzijdige beslissing van één van de partijen.
  Als die mogelijkheid zou worden opgenomen in een overeenkomst, is er per definitie sprake van een potestatieve voorwaarde, die nietig is en dus ook niet zal kunnen worden toegepast of afgedwongen.
  
• De prijs moet – op basis van de overeenkomst (of aanvaarde algemene voorwaarden) – bepaald of bepaalbaar zijn, zonder dat de partijen nog invloed kunnen uitoefenen op de manier waarop de prijs wordt bepaald.

• Clausules met prijsaanpassingen die worden opgenomen in algemene voorwaarden, kunnen enkel worden toegepast als de klant voor het sluiten van het contract kennis heeft kunnen nemen van de algemene voorwaarden en er ten laatste op het moment van het sluiten van de overeenkomst zijn akkoord mee heeft bevestigd.

Het volstaat in principe niet dat louter wordt verwezen naar de algemene voorwaarden op de offerte of op facturen. De daadwerkelijke aanvaarding van de algemene voorwaarden zal moeten worden aangetoond door de leverancier van producten of diensten.

2. Mogelijke remedies

1. Een prijsherzieningsclausule

Een prijsherzieningsclausule is een clausule in de overeenkomst (of aanvaarde algemene voorwaarden) waarbij wordt bepaald op grond van welke parameters en in welke omstandigheden de prijs, zoals eerder is overeengekomen, toch nog kan worden herzien.

Wanneer zich een evolutie voordoet die een reële impact heeft op de kostprijs van arbeid en/of materialen voor de concrete levering van goederen of diensten, dan kunnen de partijen zich op die clausule beroepen om de prijs te wijzigen.

Het inlassen van een prijsherzieningsclausule is doorgaans maatwerk. Een clausule die voor de ene overeenkomst of algemene voorwaarden bruikbaar is, is het daarom nog niet automatisch voor de andere.

Telkens opnieuw zal immers moeten gecontroleerd worden of de formule en methodiek steunt op objectieve en controleerbare parameters en gebruik maakt van passende wegingscoëfficienten (zie verder, 3.a).

2. Het gebruik van variabele (dag)prijzen

Een andere mogelijkheid is het gebruik van variabele (dag)prijzen in plaats van vaste prijzen.

Partijen spreken in dat geval op voorhand een prijs af die onderhevig is aan de prijswijzigingen op de markt. Doorgaans wordt dan ook  bepaald om de hoeveel tijd de prijs wordt aangepast aan de nieuwe geldende marktprijzen.

Er kan gedacht worden aan variabele energie- en aardgascontracten, waarbij de prijs elk kwartaal wordt aangepast aan de overeengekomen indexeringsformule.

Ook hier moet er steeds rekening mee gehouden worden dat de indexeringsparameters transparant en objectief dienen te zijn.

3. Imprevisieclausule

In België geldt het principe dat elke overeenkomst strekt tot wet en dat die overeenkomst niet kan worden gewijzigd, zelfs niet als zich onvoorziene omstandigheden voordoen die het contractuele evenwicht tussen wederzijdse rechten en verplichtingen ernstig verstoren.

Het Belgische contractenrecht voorziet dus geen wettelijke mogelijkheid om op basis van een ernstige verstoring van de contractuele evenwichten tot een aanpassing van o.a. de prijs te komen.

De imprevisieleer wordt wel voorzien in het ontwerp van Boek 5 van het nieuw Burgerlijk Wetboek, maar dat ontwerp is nog niet definitief goedgekeurd en dus ook niet van kracht.

Het is ondertussen wel al mogelijk en dus ook aan te raden om een imprevisieclausule op te nemen in de overeenkomst of algemene voorwaarden, waarbij wordt bepaald dat de overeenkomst ontbonden, aangepast of heronderhandeld dient te worden indien er sprake is van onvoorziene omstandigheden die tot onbillijke resultaten zouden leiden.

3. Enkele beperkingen en verboden praktijken

1. Specifieke wettelijke beperkingen voor prijsherzieningen

Indien het bestek of de overeenkomst een prijsherzieningsformule bevat, dient deze formule te voldoen aan de voorwaarden van art. 57 van de Wet van 30 maart 1976 betreffende de Economische Herstelmaatregelen.

• Vooreerst mag de prijsaanpassing slechts van toepassing zijn op 80% van de eindprijs. Concreet kan dus slechts 80% van de totale prijs gewijzigd worden ingevolge het beding en is de prijs dus minstens voor 20% vast.

• Voorts moet het beding verwijzen naar parameters die reële kosten vertegenwoordigen. Het beding of de formule mogen dus niet voorzien in een fictieve, niet aantoonbare verhoging van de prijs. De prijsherziening moet aansluiting vinden bij de realiteit en te relateren zijn aan de specifiek overeengekomen leveringen van goederen of diensten.

• Elke toegepaste parameter mag enkel betrekking hebben op dat deel van de prijs dat beantwoordt aan de kosten die de parameter vertegenwoordigt.

• Tot slot – en dat kan u verbazen – is het verboden om te voorzien in een automatische indexatie van industriële en commerciële prijzen in functie van het indexcijfer van de consumptieprijzen.

Elk beding dat deze beperkingen niet respecteert, is van rechtswege volstrekt nietig en mag dus niet worden toegepast. Zo oordeelde het Hof van Cassatie op 13 september 2001 dat wanneer de waarde van één of meerdere parameters in een prijsbeding beduidend afwijkt van het werkelijke aandeel in de kosten die één of meer parameters vertegenwoordigen in de bij de overeenkomst bepaalde prijs, het prijsherzieningsbeding nietig is.

Toch wordt voor prijsaanpassingen in de praktijk vaak beroep gedaan op standaardparameters zoals loonindexen en materialenindexen die een bepaalde korf van materialen bevatten.

Daar is op zich dus ook niets op tegen, zolang erover wordt gewaakt dat de prijsherzieningsformule voldoende aansluit bij de werkelijke kostenstructuur van de overeengekomen levering van goederen en diensten.

Voor een toepassing in de bouwsector kan o.m. verwezen worden naar de “Index I 2021” zoals ontwikkeld door de FOD Economie (https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/specifieke-sectoren/bouw/prijsherzieningsindexen/mercuriale-index-i-2021).

De beperkingen van de Wet Economische Herstelmaatregelen gelden voor alle types van overeenkomsten, tenzij er een specifieke wettelijke uitzondering of afwijkende behandeling is voorzien.

Voorbeelden van specifieke regimes zijn te vinden in de Wet Breyne (zie art. 8 en art. 1 van het koninklijk uitvoeringsbesluit van 21 oktober 1971) en in de Wet Overheidsopdrachten (art. 10 en art. 38/7 van het koninklijk uitvoeringsbesluit van 14 januari 2013). In sommige gevallen voorziet de wet zelfs de verplichting om een prijsherzieningsclausule in het bestek op te nemen.

2. Onrechtmatige bedingen

Los van de specifieke beperkingen die in de wet zijn voorzien voor prijsherzieningen, moet meer algemeen ook steeds rekening gehouden worden met het verbod op onrechtmatige bedingen, zoals ondertussen algemeen ingevoerd via het Wetboek Economisch Recht.

Wanneer een overeenkomst wordt gesloten tussen een professionele dienstverlener en een consument, gelden dus bijkomend de beperkingen uit het consumentenrecht, zo onder meer:

• Er geldt een verbod om de prijs vast te leggen op het ogenblik van de effectieve levering in een overeenkomst van onbepaalde duur. 

• Het is niet mogelijk om eenzijdig de prijs te verhogen, zelfs al heeft de consument de mogelijkheid om de overeenkomst in dat geval op te zeggen.

• Een prijsherzieningsbeding zal steeds wederkerig moeten werken. De consument zal zich dus ook op de prijsherziening moeten kunnen beroepen als de prijzen zouden zakken.

Sedert 01 december 2020 gelden ook tussen ondernemingen onderling strengere regels en zijn een aantal bedingen onrechtmatig of wordt behoudens bewijs van het tegendeel vermoed dat zij onrechtmatig en dus nietig zijn:

• Een onderneming kan zich niet het recht verlenen om zonder geldige reden de prijs, de kenmerken of de voorwaarden van de overeenkomst te wijzigen.

• Het economische risico kan niet zonder tegenprestatie worden verlegd naar de andere partij.

• Ook tussen ondernemingen zal er een zekere wederkerigheid moeten gelden en zal in voorkomend geval de prijs dus ook moeten kunnen zakken.

Heeft u nood aan ondersteuning en bijstand bij betwistingen over prijsaanpassingen? Zijn uw algemene voorwaarden of modelovereenkomsten aan een update toe? Neem dan vrijblijvend contact met ons op voor een eerste bespreking van een oplossing op maat.

Contacteer ons